فسخ نکاح

فسخ نکاح در حقوق خانواده به معنای پایان دادن یک‌طرفه به عقد ازدواج است که با استناد به دلایل قانونی مشخص، امکان‌پذیر می‌شود. برخلاف طلاق که در آن اثبات دلیل الزامی نیست، در فسخ نکاح، وجود و اثبات برخی از عیوب خاص قانونی برای پذیرش درخواست ضروری است.

بر اساس مقررات قانون مدنی ایران، هر یک از زوجین (زن یا مرد) در صورتی می‌توانند نکاح را فسخ نمایند که طرف مقابل دچار یکی از عیوب تعیین‌شده در قانون باشد. این عیوب می‌توانند جسمی، روانی یا مرتبط با توانایی در ایفای وظایف زناشویی باشند.

نکته کلیدی در فسخ نکاح این است که اثبات وجود عیب، شرط اصلی پذیرش درخواست است. اگر زن یا شوهر نتوانند در دادگاه وجود این عیوب را با مدارک و مستندات معتبر اثبات نمایند، حق فسخ از آن‌ها سلب خواهد شد.

از سوی دیگر، چنانچه یکی از طرفین با آگاهی کامل از عیب موجود در همسر خود، ازدواج را بپذیرد و زندگی مشترک را آغاز کند، دیگر نمی‌تواند به استناد همان عیب، تقاضای فسخ ازدواج را مطرح نماید. همچنین اگر پس از آگاه شدن از عیب، اقدام قانونی برای فسخ نکاح انجام نشود و فاصله زمانی قابل توجهی بگذرد، این حق نیز از بین می‌رود.

در نتیجه، فسخ نکاح برخلاف طلاق، فرآیندی محدودتر و با شرایط دقیق‌تر است و تنها در موارد مشخصی قابلیت اجرا دارد. بنابراین، آگاهی از حقوق قانونی در این زمینه و بهره‌مندی از مشاوره حقوقی معتبر می‌تواند از بروز مشکلات احتمالی جلوگیری نماید.

شرایط فسخ نکاح

برای اینکه امکان فسخ عقد نکاح بین زوجین وجود داشته باشد، باید یکی از شرایط خاص فسخ نکاح بر اساس قانون وجود داشته باشد. این شرایط عموماً شامل عیوب خاص زن یا مرد است که در صورت آگاهی طرف مقابل از آن‌ها پس از عقد، این امکان برای او فراهم می‌شود که اقدام به فسخ نکاح کند.

در زیر به شرایط و مواردی که می‌تواند منجر به فسخ نکاح شود اشاره کرده‌ایم:

جنون

اگر یکی از زوجین به جنون مبتلا باشد و این جنون دائمی باشد (یعنی به صورت ادواری نباشد)، طرف مقابل می‌تواند اقدام به فسخ نکاح کند. ماده ۱۱۲۱ قانون مدنی

عیوب جنسی مرد

(خصاء) ناتوانی در تولید مثل ماده ۱۱۲۲ قانون مدنی

(عنن) ناتوانی در برقراری رابطه جنسی

(مقطوع بودن آلت تناسلی) اگر مرد هرگز نتوانسته باشد رابطه جنسی برقرار کند

این موارد می‌توانند به عنوان دلایل فسخ نکاح توسط زن مطرح شوند.

عیوب دیگر

قرن: مقطوع بودن آلت تناسلی زن

جذام : یماری واگیردار و خطرناک

برص: نوعی بیماری پوستی شدید

افضاء: ناتوانی در برقراری رابطه جنسی زن

زمین‌گیری ناتوانی شدید در حرکت

نابینایی از هر دو چشم

ماده ۱۱۲۳ قانون مدنی

تدلیس (فریب) در ازدواج

اگر یکی از طرفین در هنگام عقد نکاح مرتکب تدلیس یا فریب شود و طرف مقابل پس از آگاهی از آن فریب اقدام به فسخ نکاح کند، می‌تواند این درخواست را به دادگاه ارائه دهد. مواد ۱۱۲۲ و ۱۱۲۳ قانون مدنی

مراحل فسخ نکاح

1- ثبت نام در سامانه ثنا و ایجاد حساب کاربری

نخستین گام برای انجام هرگونه اقدام حقوقی در دادگستری، ثبت‌نام در سامانه ثنا و ایجاد یک حساب کاربری است. این حساب برای پیگیری پرونده‌ها، دریافت ابلاغیه‌ها و انجام امور حقوقی مورد نیاز است.

2- ارسال اظهارنامه فسخ نکاح برای طرف مقابل

پس از ثبت‌نام در سامانه ثنا و تهیه مستندات لازم، فرد متقاضی فسخ نکاح (زن یا مرد) باید اظهارنامه‌ای مبنی بر درخواست فسخ نکاح برای طرف مقابل ارسال کند. این اظهارنامه باید دلیل فسخ (عیوب موجود) را شامل شود.

3- مراجعه به دفتر خدمات الکترونیک قضایی و ثبت درخواست فسخ نکاح

در این مرحله، باید به دفتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کرده و درخواست فسخ نکاح به دادگاه صالح ارائه شود. درخواست باید همراه با مستندات مربوطه و دلایل قانونی فسخ باشد.

4- مراجعه به دادگاه جهت اثبات عیوب زن یا مرد

پس از ثبت درخواست، فرد متقاضی باید به دادگاه مراجعه کرده و عیوب موجود در طرف مقابل (که موجب فسخ نکاح می‌شود) را اثبات کند. این امر شامل ارائه مدارک و مستندات پزشکی یا قانونی است که عیوب مورد نظر را تأیید کند.

5- بررسی پرونده توسط دادگاه و صدور حکم فسخ نکاح

دادگاه پس از بررسی مستندات و دلایل ارائه شده، به ارزیابی پرونده می‌پردازد. در صورت احراز شرایط قانونی برای فسخ نکاح، حکم مربوطه صادر می‌شود.

6- درخواست فرجام‌خواهی یا تجدیدنظر توسط طرف مقابل پرونده

اگر طرف مقابل با حکم دادگاه مخالف باشد، می‌تواند درخواست فرجام‌خواهی یا تجدیدنظر ارائه دهد تا پرونده به دادگاه عالی‌تر ارسال شود و بررسی مجدد صورت گیرد.

7- مراجعه به محضر و ثبت فسخ نکاح در شناسنامه زوج یا زوجه

پس از صدور حکم فسخ نکاح و قطعی شدن آن، زوجین باید به محضر مراجعه کرده و فسخ نکاح را در شناسنامه خود ثبت کنند تا اسناد رسمی به‌روزرسانی شود.

نمونه دادخواست (فسخ نکاح)

بسمه تعالی

دادخواست

ریاست محترم دادگاه خانواده [نام شهر/استان مربوطه]

با سلام و احترام،

مشخصات وکیل/نماینده قانونی (در صورت وجود):
نام و نام خانوادگی: [نام و نام خانوادگی وکیل/نماینده قانونی]
شماره پروانه وکالت: [شماره پروانه]
آدرس: [آدرس دقیق دفتر وکیل]
شماره تماس: [شماره تماس وکیل]

مشخصات خواهان:
نام و نام خانوادگی: [نام و نام خانوادگی زوج/زوجه که خواهان فسخ نکاح است]
نام پدر: [نام پدر خواهان]
شماره ملی: [شماره ملی خواهان]
شغل: [شغل خواهان]
آدرس: [آدرس دقیق محل سکونت خواهان]
شماره تماس: [شماره تماس خواهان]

مشخصات خوانده:
نام و نام خانوادگی: [نام و نام خانوادگی زوج/زوجه که طرف دعواست]
نام پدر: [نام پدر خوانده]
شماره ملی: [شماره ملی خوانده]
شغل: [شغل خوانده]
آدرس: [آدرس دقیق محل سکونت خوانده - در صورت عدم اطلاع، ذکر "مجهول‌المکان"]
شماره تماس: [شماره تماس خوانده (در صورت اطلاع)]

خواسته:
تعیین بهای خواسته (در دعاوی مالی): غیرمالی
شرح خواسته اصلی:
صدور حکم مبنی بر فسخ نکاح دائم/موقت شماره [شماره عقدنامه] مورخ [تاریخ عقد] به دلیل [ذکر دقیق عیب یا تدلیس یا سایر موارد قانونی فسخ نکاح]، به انضمام کلیه خسارات دادرسی (شامل هزینه دادرسی و حق‌الوکاله وکیل، در صورت وجود).

دلایل و منضمات دادخواست:
۱.  فتوکپی مصدق شناسنامه و کارت ملی خواهان و خوانده
۲.  فتوکپی مصدق عقدنامه دائم/موقت
۳.  [مدارک اثبات‌کننده عیب یا تدلیس: گواهی پزشکی قانونی، آزمایشات، گزارشات روانشناسی، شهادت‌نامه شهود، مستندات کتبی دال بر تدلیس و...]
۴.  [در صورت نیاز: ارجاع امر به کارشناسی (مثلاً برای تشخیص بیماری یا وضعیت خاص)]
۵.  [در صورت وجود: اظهارنامه ارسالی (اگر قبل از طرح دعوا، اطلاع‌رسانی شده است)]
۶.  [هر سند یا مدرک دیگری که صحت ادعای خواهان را اثبات می‌کند.]

شرح خواسته:
ریاست محترم،
با نهایت احترام به استحضار می‌رساند:

۱. اینجانب [نام خواهان] و خوانده محترم، [نام خوانده]، به موجب عقدنامه دائم/موقت شماره [شماره عقدنامه] مورخ [تاریخ عقد] صادره از دفترخانه [شماره دفترخانه] به شماره ثبت [شماره ثبت دفترخانه] با یکدیگر زوجیت دائم/موقت نموده‌ایم.

۲. [در این بخش، شما باید به تفصیل و با جزئیات کامل، دلیل قانونی خود را برای فسخ نکاح شرح دهید و آن را به یکی از موارد قانونی فسخ نکاح در قانون مدنی مرتبط سازید. موارد قانونی فسخ نکاح (ماده ۱۱۲۲ به بعد قانون مدنی) شامل موارد زیر است و شما باید یکی از آن‌ها را اثبات کنید:]

* الف) عیوب موجب حق فسخ در مرد (ماده ۱۱۲۲ ق.م.):
ابتلا به مرض جذام"
ابتلا به مرض برص (پیسی)"
ابتلا به مرض فیل (داء الفیل)"
ابتلا به زمین‌گیری"
ابتلا به نابینایی از دو چشم"
خصاء (اخته بودن)"
عنن (ناتوانی جنسی مرد در جماع) به شرط آنکه حتی یک‌بار هم عمل زناشویی صورت نگرفته باشد."
مقطوع بودن آلت تناسلی به حدی که قدرت بر عمل زناشویی نداشته باشد."

ب) عیوب موجب حق فسخ در زن (ماده ۱۱۲۳ ق.م.):
قرن (وجود استخوان یا غده‌ای در واژن زن که مانع از نزدیکی شود)"
جذام"
برص (پیسی)"
فیل (داء الفیل)"
زمین‌گیری"
نابینایی از دو چشم"
افضاء (یکی شدن مجرای ادرار و حیض یا مجرای حیض و غائط)"

* ج) تدلیس (فریب)
خوانده محترم، [نام خوانده]، قبل از عقد ازدواج و با هدف فریب اینجانب، اقدام به [شرح دقیق تدلیس، مثلاً: "خود را دارای مدرک تحصیلی خاصی وانمود کرده در صورتی که فاقد آن بوده"، "خود را دارای ویژگی‌های جسمانی یا اخلاقی خاصی معرفی کرده در صورتی که خلاف آن بوده"، "عیب پنهان خود را (که مانع ازدواج بود) از اینجانب کتمان نموده"] نموده است. این تدلیس به [اذکر چگونه تدلیس باعث فریب شما شده است، مثلاً: "ازدواج را برای اینجانب ناممکن یا مشقت‌بار کرده"] و به موجب [ذکر مستندات، مثلاً: "شهادت شهود"، "مدارک کتبی که دروغگویی را اثبات می‌کند"] قابل اثبات است. لذا با استناد به ماده ۱۱۲۸ قانون مدنی که هر شرطی که در عقد لازم قرار داده شود و معلوم شود تخلف شده است، موجب حق فسخ است (و تدلیس نوعی شرط بنایی است)، تقاضای فسخ نکاح را دارم."

* د) تخلف از وصف (در صورت شرط صفت):
اینجانب شرط نمودم که خوانده محترم دارای صفت [ذکر صفت مورد شرط، مثلاً: "دارا بودن شغل ثابت"، "نداشتن سابقه اعتیاد"] باشد. اما پس از عقد مشخص شد که خوانده فاقد وصف مذکور بوده و [شرح دهید چگونه تخلف از وصف اثبات شده است]. لذا با استناد به ماده ۴۱۰ و ۴۱۱ قانون مدنی (که با قیاس اولویت در نکاح نیز جاری هستند) تقاضای فسخ نکاح را دارم."
[لطفاً در این بخش، بسته به شرایط خاص پرونده خود، دلیل قانونی و مستندات را با جزئیات کافی ذکر کنید و یکی از موارد فوق را انتخاب کرده و مابقی را حذف نمایید.]

۳. با تقدیم این دادخواست و با عنایت به مواد ۱۱۲۰ تا ۱۱۲۸ قانون مدنی و سایر مواد مرتبط، از آن مقام محترم قضایی استدعا دارم که پس از رسیدگی و بررسی مدارک و مستندات، حکم شایسته مبنی بر فسخ نکاح دائم/موقت صادر فرمایید.

با تشکر و احترام فراوان
نام و نام خانوادگی خواهان (یا وکیل/نماینده قانونی)
امضاء
تاریخ: [روز/ماه/سال]

پیش از هر اقدام حقوقی، تصمیم آگاهانه بگیرید

توصیه می‌کنیم پیش از هرگونه اقدام حقوقی، از قبیل طرح دعوا، ارائه شکایت، تنظیم دادخواست، ارسال لایحه یا حتی امضای قرارداد، حتماً با یک وکیل متخصص مشورت نمایید. هر پرونده‌ای دارای ظرایف و شرایط ویژه‌ای است که نسخه واحدی برای آن وجود ندارد و استفاده از فرم‌های عمومی می‌تواند پیامدهای جبران‌ناپذیری به‌دنبال داشته باشد.

بسیاری از دعاوی تنها یک بار قابلیت طرح در مراجع قضایی را دارند و در صورت عدم طرح صحیح، ممکن است مشمول قاعده اعتبار امر مختومه شوند؛ به این معنا که دیگر امکان رسیدگی مجدد برای شما وجود نخواهد داشت.

با واگذاری امور حقوقی خود به گروه وکلای حقوقی ما ، از تجربه، دقت و تخصص لازم برای طرح صحیح و مؤثر دعوا بهره‌مند می‌شوید. دفاع حرفه‌ای، ارائه لوایح متناسب با شرایط اختصاصی پرونده شما و همراهی کامل در فرآیند دادرسی، بخشی از تعهد من به مراجعین محترم است.